مجله خبری تشریفات

مسجد دامغان پلانی مستطیل صورت دارااست تشریفات ترحیم مشهد که به طور یک شبستان در جهت قبله با یک ایوان مرکزی و رواقی در نزدیکی آن میباشد.
مسجد تاریخانه شبستان هفت دهانه دارااست که دو دهانه آن در طرفین در راستای رواقها و پنج دهانه در نمای اساسی مشاهده میشود.
ستونهای مسجد تاریخانه ۳۴ عدد بوده که موقتی ۲۶ عدد آن ها مانده میباشد که ۱۸ ردیف آن در شبستان مهم واقع و سایر در حوالی ایوان قرار دارا‌هستند.
ستونها با آجرهایی به بعدها ۷ × ۳۴ × ۳۴ سانتی متر مشابه آجرهای عصر ساسانی تاسیس شده است. اطراف هر ردیف نزدیک به ۵ متر و قطر آن حدود ۱/۶ متر میباشد.
در شبستان مهم مسجد دامغان ، دهانه میانی کبیر خیس میباشد و در آن محراب و منبر قرار داشته میباشد که اکنون صرفا محل محراب آن باقی‌مانده و منبر آن نزدیک به سالهای ۱۳۵۵-۱۳۵۶ ش تخریب شد‌ه‌است.
منبر مسجد دامغان، که در باطن مسجد تشکیل‌شده، وجه اشتراک بیشتری با منبر قبطیان دارااست و افزون بر آن بیشتر از خشتهای گلی یا این که چوب در آن مستعمل میباشد.
از‌آنجا که آجر های گلی جانشین سنگ در جمهوری اسلامی ایران باستان بوده، به راحتی می قدرت خاطرنشان کرد که صورت سه گوش و پله دار آن منبر در تاریخانه دامغان، به عبارتی صورت تغییریافته منبر سنگی قبطیان میباشد.
در ضلع غربی شبستان مسجد تاریخانه یک درگاهی مشهود است که به طور ورودیهای زمان ساسانی میباشد و با دقت به اثرها و شواهد به دست آمده درین محل احتمالا ورودی به بخش شبستان زمستانی و مسقف مسجد بوده میباشد.
ایوان مسجد با رواقهایی اشراف گردیده که‌این رواقها مسقف بوده و طاق آهنگی به به عبارتی صورت طاقهای شبستان داشته اند.
قوسها و تویزه های رواقهای مسجد تاریخانه بر دیوار سمت عقب آنان عمود میباشد و این به عبارتی روشی میباشد که در اکثری از بناهای باستانی کشور ایران، مثلا در بنای حیاط کرخه که احتمالا در طی اشکانیان تشکیل شده، به شغل رفته میباشد.
ورودی اساسی مسجد دامغان از سمت ضلع شرقی بوده، فعلا به جهت وخیم شدن اتاقهای روبه روی شبستان، یک کدام از ورودیهای اتاق ها برای ورودی مسجد به کارگیری میشود.
در ضلع شرقی مسجد دامغان و همینطور در پشت شبستان پشت بندهایی ساخت و گردیده‌است که منحصر به فرد پشت شبستان کهن بوده اند.
در سال ۱۳۵۴ ش، که پشت بندهای ضلع شرقی تاسیس شده، این پشت بندها نیز بازسازی و ترمیم گردیده اند. در امسال به هنگام تعمیر و تجدید بنا مسجد کف ایوان و رواقها را آجرفرش کرده و کف تراس راپایین خیس از سطح رواقها در حیث گرفته اند.
محراب مسجد تاریخانه طاق نمایی عمیق با قوسی مازه دار و پلان و مستطیل صورت دارااست.
در محراب محل اختصاصی ایستادن میباشد که ۵۰ سانتی متر زیر خیس از کف مسجد قراردارد.
طول این محراب ۳۳۵ و پهنا دهانه آن ۱۴۲ سانتی متر میباشد.

در زمانه قبل از اسلام، هیچ نوع نماد مهمی تشریفات ترحیم مشهد از اثر ها آرامگاه دارای اسم و رسم که جداگانه سازه گردیده باشد، نیست.

آرامگاه دارای اسم و رسم کورش در پاسارگاد استثنایی میباشد. به‌این طرز، وقتی که اسلام به کشور ایران آمد هیچ سنت آرامگاهی وجود نداشت تا الهام نصیب تمایل مسلمان ها برای تاسیس اینگونه بناهایی باشد. خیر فقط فقدان فیزیکی این مثال های بی آلایش معماری حایل رویکرد بسط ساختمان های آرامگاهی میشد. بلکه اسلام بنیادی دقیقا از هر سیرتکامل یادگاری قانونی برای مردگان روگردان بود.

فرستاده اسلام، حضرت محمد (ص)، خویش پیشنهاد کرده بود که گور ها هم سطح زمین باشند، آسانی ای که فرستاده به مومنان سفارش می کردند، هم طرف اعراب و هم از جانب ایرانیان رعایت نشد.

آرامگاه که عملی تماما شیعه وار میباشد، از سنت دیرپای اسلامی که طبق آن مکانی می توانست تحت عنوان مسجد گزینه به کار گیری قرار گیرد. این شیوه ترسیم تا حدی با رواج اسلام راجع به جهاد رابطه دارااست. در کشور‌ایران فعالترین مرز با دنیا شرک، فارغ از زیرا و چرا در شمال شرقی در طی آسیای مرکزی قرار داشت. دقیقا در همین جا، بیشترین آرامگاه در کشور‌ایران یافت می‌گردد.

از سده سوم هجری هیچ نوعی از آرامگاه در کشور ایران، که بتوان تاریخ معینی را بر آن نسبت بخشید باقی نمانده میباشد، به نظریه بعضی بازرسی گران، آرامگاه های مطهر امام رضا (ع) ، حضرت معصومه (س) ، حضرت عبدالعظیم (ع) و آرامگاه آستانه اشرفیه (گیلان) اول آرامگاه های کشور ایران را ارائه می کنند، شاید بتوان تدفين هارون الرشید در خراسان را جزء مثال های آغازین سنت آرامگاه سازی در کشور‌ایران قلمداد نمود و ذیل بنای کوچکی برای شکل گیری بنای آرامگاه امام رضا ( ع ) به شمار آورد، لیکن بیشتر دانشمندان آرامگاه امیر سامانی را در بخارا را اولیه بنای حقیقی وواقعی آرامگاهی در عظیم تمدن اهل ایران به شمار می آوردند.

بعضی از دانشمندان، اولیه آرامگاه اسلامی را قبه الصلبیه، آرامگاه مامان خليفه المنتصر عباسی در سامرا منتسب به نصفه دوم قرن دوم هجری معرفی می نمایند.

مسجد جامع اردستان قلب تپنده شهر تشریفات ترحیم مشهد و منعکس کننده وضعیت اجتماعی شهر بوده میباشد. نکته درخور دقت درین مسجد، رابطه بسیار توانمند دربین دور و اطراف و طبیعت میباشد. در سمتی از مسجد باغها و در سمت دیگر آن، بافت شهری قرار گرفته میباشد.

مسجد جامع‌ اردستان‌ به‌ تیتر‌ یكی‌ از شایسته ترین‌ مثال‌ های‌ معماری مسجد اهل ایران برجای ما‌نده‌ از دورۀ سلجوقی‌ میباشد. این‌ سازه، بر روی‌ عنصرها کهن خیس قرار گرفته‌، و در زمانهای آنگاه اصلاح‌ و تعدیل‌ گردیده‌ میباشد.

مسجد نخستین‌ بین‌ اواخر سدۀ ۲ ق‌ و حداكثر نیمۀ نخستین‌ سدۀ ۴ق‌ در روی محدودۀ بناهایی‌ احتمالاً ساسانی تشکیل‌شده‌ میباشد‌. و در یك‌ سلسله‌ اقدامات‌ آتی‌ از ۵۵۳ تا ۵۵۵ ق‌، تزئینات‌ فعلی‌ را به‌ مسجد می افزایند و به‌ آن‌ شكل‌ چهار ایوانی‌ میدهند.‌

مسجد جامع اردستان به هم پا بازارچه و مکتب متصل به آن، با مساحتی حدود ۳۴۰/۸۵ متر مربع دربرگیرنده فضاهای زیادی میباشد.
مسجد اكنون‌ دارنده‌ صحنی‌ مركزی‌ میباشد‌ كه‌ با شبستانهایی تسلط‌ گردیده‌ و گنبد منزل‌ای‌ با تراس‌ والا‌ شبستان‌ جنوبی‌ آن‌را تشكیل‌ می دهد.
ایوانهایی‌ با شكوه‌ و گران قدر‌ در مركز دیگر جناح‌های مسجد جامع اردستان استقرار یافته‌اند.
تراس‌ سمت‌ قبله‌ و نیز گنبد منزل‌ مسجد جامع اردستان بر مبنای كتیبه‌های‌ جان دار در سالهای‌ ۵۵۳-۵۵۵ق‌ ساخته‌ گردیده‌اند.
ایوانهای دیگر فارغ از‌ شک وتردید پوششهای‌ صفوی‌ دارا‌هستند و همان گونه‌ كه‌ كتیبۀ كوچكی در مركز گیلویی‌ حیاط‌ شمالی‌ با تاریخ‌ ۹۴۶ق‌ به‌روشنی‌ تأكید می‌كند، دست‌كم‌ در اوایل‌ دورۀ صفویه‌ تجدید بنا‌ گردیده‌ میباشد‌.
دیگر بخشهای شبستانها تركیبی‌ از طاقهای‌ گنبدی‌ و گهواره‌ای‌ میباشد‌ و بیشتر طاقهای‌ گهواره‌ای‌ با اضافه کردن‌ كمرپوشهای‌ گنبدی یا این که تركین‌ به‌شکل‌ دو طبقه‌ در آمده‌اند.

ورودی مسجد عتیق شیراز، شش دروازه تشریفات ترحیم مشهد دارااست دو دروازه در شرق، دو دروازه در غرب، یک کدام از در جنوب و یکی‌از در شمال.
مهم‌ترین ورودی در شمال قراردارد که به خیال بیان اسم دوازده امام شیعه (ع) روی چهار کاشی آن، دوازده امامی نامیده میشود.
دیگر خصوصیت این ورودی، مقرنس باشکوه و کتیبه بر روی کاشی های معرق در پایین پیش تاق آن میباشد.
در پس ورودی مسجد عتیق، یک هشتی با سقف زیبای تویزه داری، که با گل اخرایی رنگ تروتمیز گردیده‌است.
بعداز ورودی صحن مرکزی مسجد جای‌دارد پیرامون این صحن بناهای مسجد قرار گرفته اند.
صحن مسجد عتیق شیراز، دارنده سه آبگینه خرد میباشد که آبگینه مرکزی، هشت گوش و دو آبگینه دیگر، دوازده ضلعی می‌باشند.حضور آب درین آبگینه ها، موجب ساخت‌و‌ساز غنای حسی مناسب، و منعکس شدن عنصرها و بناها در آن گردیده است.
همینطور مسجد جامع عتیق دارنده سه حیاط میباشد؛ تراس شمالی که دارای اسم و رسم به «طاق مروارید» میباشد با مقرنس آجری تزئین گردیده و دو مناره کوتاه در بالای آن قرار دارا هستند.
در حاشیه بالایی طاق، کتیبه ای نصب گردیده که آیاتی از قرآن مجید روی آن درج شد‌ه‌است.
در سمت شرقی حیاط شمالی یک شبستان نو ساز جای دارد که سقف آن بر ستونهای باریک قرار گرفته و با کاشی کاری های خوشگل تزئین شد‌ه‌است.
در جلوی ضلع شمالی این شبستان، ایوان والا مشرفی به یک محراب سنگی وجود دارااست.
قسمت غربی مسجد رواقی دارااست که با یک راهروی بلند به دروازه ورودی و بازار همسایه پیوند میخورد و تداعی کننده ی ابهام و رمزوراز می‌باشد.
صحن های فراخ، تراس گشوده و عظیم از خصوصیت های این شاخص میباشد. از سوی دیگر با مداقه به شاخص آسانی، به طور کامل معلوم میباشد که جای و یا این که به عبارتی مسجد، فضای گوشه و کنار را گرد خویش متمرکز ساخته میباشد.

مسجد سيد اصفهان ۸۰۷۵ متر مربع مساحت داراست.
مسجد سيد بنایی نصفه کاره بوده و دارنده چهار تشریفات ترحیم مشهد در اساسی، دو چهل ردیف، دو شبستان تعالی، یک گنبد، سه تراس و بیشتراز ۴۵ حجره میباشد، ولی مناره ندارد.
باطن شبستانهای مسجد سيد نیز کاشی کاری نشده میباشد.
مسجد سيد اصفهان او‌لین مسجدی میباشد که دارنده دو قسمت مسجد و مکتب به صورت همزمان میباشد.
طرح ساختمان مستطیل صورت بوده (۸۵ × ۹۸ متر)، دارنده چهار حیاط میباشد و از چهار جهت به خارج رویکرد پیدا می نماید.
مسجد سید ساختمانی چهار ایوانی میباشد که با گونه های کاشی های مالامال نقش و رنگین پوشیده گردیده و کمال نازکی و هماهنگی فضاهای معماری را می اقتدار در آن روئت کرد.
صحن مسجد سيد اصفهان از گوشه و کنار با غرفه ها و حجره های دو طبقه و ایوانها محصور گردیده و در میانه آن حوضی شکیل جای‌دارد.
بر بالای حیاط جنوبی، ساختمان بلند ساعتی با تزیین کاشی تاسیس شده است.
حیاط شمالی با کاشیهای خشتی هفت رنگ با طرح گل و بته و اسلیمی و همینطور با کتیبه هایی در درون و بیرون سازه تزیین شد‌ه‌است.
حیاط جنوبی در جلوی شبستان ذیل گنبد واقع میباشد.
ایوانهای شرقی و غربی در جلوی شبستان زمستانی قرار دارا‌هستند. عمق این دو تراس نزدیک به دو متر بوده و هر دو از تزیینات گره کاری خاصی برخوردارند.
دو شبستان گران قدر شرقی و غربی گودتر از کف مسجد سيد اصفهان تشکیل شده اند
بنای مسجد سید همانند دیگر مساجد دارای اعتبار مشمول قسمت های زیادی مثلا سردر، حیاط، صحن، گنبدخانه ، شبستان ردیف دار، رواق وغرفه های دو طبقه در نزدیکی صحن و همینطور معلم و حجره های گزینه استفادهی علم ها فقاهتی است.
در مسجد سید اصفهان دو شبستان وجود دارااست که یکی از در جهت شرق صحن مسجد و دیگری در جهت غرب قرار گرفته اند.
دیوارهای داخلی این شبستانها به جز دیوار قبله و محراب فاقد تزیینات کاشی کاری میباشد و درهای ورودی آن‌ها در صحن مسجد سید جای دارد.

در تراس شمالی، کتیبه ای از کاشی تشریفات ترحیم مشهد و خط نستعلیق که حاکی از اتمام سازه در سال ۱۲۳۰ هجری قمری وجود داراست.
ســر در فضای ورودی مسجد مکتب مروی حدود سی سال پیش فرو جاری شد و به مکان آن سقف مسطحی ســاخته شد‌ه‌است.
تراس جنوبی امروزه با در و پنجره های چوبی پوشــانده شــده و به مسجد خرد پر اسم و رسم اســت.
تزئینات حیاط های سازه در تاثیر بازسازی های مختلــف از دربین رفته و صرفا گوشــه ای از کاشیکاری محراب مانده میباشد.
به صورت کلی قســمتهای متعدد سازه در حین مجال گزینه تجدید بنا های مکرر واقع گردیده اند.
تزیینات مرمت گردیده مسجد این سازه از خشت میباشد.
نمای رو به صحن طاق های مسجد مکتب مروی در نصیب پشت و نیز تراس های اساسی و حیاط های حجره ها به طور کاملً کاشی کاری میباشد.
پوشش تراس های اساسی مقرنس گچی و تراس حجره ها کاربندی گچی میباشد.
سردر ورودی مسجد مکتب مروی نزدیک به ۳۰ سال پیش فرو سرازیر شد که ابعاد با پوشش مسطح مرمت شد.

مسجد مکتب مروی بلندمرتبه‌ترین، کهن‌ترین و اصیل‌ترین حوزه‌ علمیه‌ طهران میباشد.

این مسجد و مکتب، که فعلا اسم مکتب‌ علمیه‌ مروی را بر خویش داراست، در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۲ شمسی با شماره‌ ۴۱۲ در فهرست اثرها تاریخی کشور ایران به تصویب رسید و در فهرست اثر ها ملی نیز جای‌دارد.

گنبد و سایبان خیمه نیز با آسمانهای تشریفات ترحیم مشهد کشور‌ایران باستان و عالم هلنیستی، رومی یاور بود. گنبدی که بر روی یک مبنا مربع صورت جای دارد علامت هندسی آن انواع را منعکس می نماید. دایره نمایانگر کمال، ابدیت و افلاک بود. میدان نمایانگر زمین میباشد. یک هشت ضلعی دربین این دو واسطه بود.

در صـدر اسـلام، نقـش کالبـدی مسـاجد اهمیـت زیـادی نداشـت، لیکن با گذشـت زمـان مسـجد توانسـت از منظـر کالبدی نیـز به عنـوان یـک عنصـر تأثیرگـذار در شـهرهای اسلـامی عمـل کنـد. بـا توجـه بـه الگوهـای مختلـف در طراحـی کالبـد مسـاجد نویـن بینش هـای مختلفـی نیـز در مـورد حضـور و یـا عـدم حضـور گنبد در هیبت کالبدی مساجد وجود دارااست.
انگیزه زیبایی گنبد مسجد به کار گیری از تناسب توانا و رسم هندسی ظریف میباشد.آنان به واسطه تناسبات ظریف خویش یکی سازهای متنوع معماری اسلامی میباشند ، مثال قوسی از این قبیل که اعمال گردیده، وابسته به مسجد امام میباشد ایجاد کرد و معماری گنبد و گلدسته ،حیاط ها و سردرها با طاق های بلند در معماری اسلامی به خصوص در تشکیل داد مسجد و اماکن مقدس مذهبی برای مسلمان ها ، کیفیت بالا معماری مو جود خویش تمجید گردیده اند.

در واقعیت منار و گنبد مسجد یک لهجه در بین المللی برای شناسایی مساجد و اماکن مذهبی در دولت ها اسلامی می‌باشند که از بناهای دیگر منزه داده می‌شوند.

مقام آن‌ها در شهرهای قبل تماما مشخص و معلوم بود و چه بسا در طرح های شهری به طور کامل در نظر گرفتن گردیده بود و بنای آن برای هر شخص آشنا و غریب در روز به واسطه رفعت آن و در شب نیز با تور مناره ها و گلدسته ها عیان بود .

پوشش گنبدی هشتی منزل کهن تشریفات ترحیم مشهد اهل ایران گاه به زیبایی با کاربندی آجری و یا این که گچی تزئین می گردیده پوشش های هشتی بسیار متنوع و معمولا یا این که کاریندی های بسیار زیبایی پوشیده گردیده‌است. هشتی بیشتر منزل ها دارنده طول معدود و متناسب با محیط میباشد ولی هشتی بناهای تعالی و بزرگ، مرتفع و مزین به کاشی سنتی، کاربندی و یا این که بقیه تزئینات میباشند. پس از ورود به ساختمان به انگیزه شدید بودن فروغ و روشنایی در خارج بایستی فروغ شکسته خواهد شد، تا باطن ساختمان موقعیت نامطلوبی از لحاظ وارد شونده نداشته باشد.

یکی‌از دست اندرکاران اصلی معماری اهل ایران اسلامی در تقسیم و باخت شدت فروغ ، هشتی های ورودی میباشند که گرد و یا این که تعدادی ضلعی ساخته در بخش اعظمی از بناهای همگانی مانند مسجدها و مدرسه های ، در بخشی از دیوار هشتی که به جمهوری اسلامی ایران همسایه آن متصل بود ، روزنی به طور مشبک با معمولی در بالای هشتی معمولا نورگیری وجود دارااست که نوروفروغ متمرکز ملایمی را در ساعت ها متعدد روز به درون جابجایی می‌دهد.

به شغل بردن این راه برای تهیه و متعادل کردن فروغ و حرارت از ویژگیهای معماری سنتی، به ویژه در لبه بیابان میباشد، تا خلال نگهبانی تور برای هشتی ، چشم انداز ای از باطن سازه نیز از آنجا چشم گردد، این قضیه دقت بخش اعظمی از سیاحان را بخود جلب می‌کرد مي شدند.

مجموعاَ در جمهوری اسلامی ایران سنت اجرای مراسم تشریفات ترحیم مشهد و آئین های مذهبی که تاریخ آن به زمان پیش از اسلام گشوده می شود مدام در فضاهای گشوده برگزار می گردیده است. فضای گشوده مقدسی که زرتشتیان به آن پاوی می گفتند و زمین مستطیل شکلی بود که چهار طرف آن را بعد از تلاوت دعایی منحصر به فرد ، نشان گذاری می کردند تا روح شیاطین از آن بیرون خواهد شد و آن‌گاه با آب مقدس پاکسازی شد.

همینطور در اجرای مراسم مذهبی از قبیل نماز باران در خشکسالی که عبادات دست جمعی سفارش گردیده نیز از زمینی گشوده در حومه و گاه در درون شهر به کار گیری می گردیده‌است. در بخشها کم آب ، کمبود آب منجر کاهش سرسبزی گشته میباشد

در قصرهای هخامنشیان نیز از تراس های مرکزی مصرف شده میباشد.

ایوان منزل اهل ایران که پیش از اسلام به دلایل متفاوت گزینه به کار گیری بوده، ابعاد تحت عنوان بیانی از حس مسلمین نسبت به دور و اطراف و به خصوص فضای معنوی مفهوم یافته و بعد ها در فرهنگ و تمدن معماری اسلامی از لحاظ کاربردی و از حیث سمبلیک به نقطع ی عطف خویش رسیده میباشد. به کار گیری از خشت و کاشی سنتی جلوه آن را دو چندان نموده است.

آجرهای متعدد به فعالیت رفته در تشریفات ترحیم مشهد معماری خوارزمشاهیان و ایلخانی شبیه آجرهای سلجوقی می‌باشند با این تفاوت که آجرکاری های پرکار و طرح های متنوع فقط وابسته به معماری سلجوقی بودند. بعضا از رگ چینی های سلجوقی مانند رگ چین دو رج و گل انداز در زمانه خوارزمشاهی و ایلخانی مشاهده می گردند.

مثال رگ چین دو رج در مسجد جامع فرومد به چشم میخورد. در زمانه معماری خوارزمشاهیان در تاسی از سلجوقیان ، تزیینات آجری منقوش نو ای با به کار گیری تکه های لعایی در میان آن‌ها ساخت و ساز شدند. بر پایه ی تحلیل‌ها ، تقریبا در اواخر قرن هشتم هجری قمری آجرکاری در نما منسوخ و کاشی کاری در تزیین نمای ساختمان متداول گشت.

در اواخر عصر سلجوقی به کارگیری از آجرهای قالبی نقش دار دارای شهرت به «سفالینه های نقش دار» مرسوم شد و در روزگار آینده به صورتی دقیق با نقوش هندسی و یا این که گیاهی اکثر زمان ها در ادغام با کاشی ( با خشت لعاب دار ) رایج شد.

مثال های زیبایی از این‌شیوه در ابنیه ای از معماری خوارزمشاهیان مثلا مسجد مکتب ملک زوزن و مسجد جامع فرومد وجود دارا هستند که با معرق خشت و کاشی در کنار یکدیگر تزیینات بسیار زیبایی را به وجود آورده اند که به صورت انقطاع می اقتدار این سیرتکامل تزیینات

( ادغام خشت با کاشی ) وابسته به زمان ایلخانی را نقطه نقط ی اوج آن دانست.