مجله خبری تشریفات

هر سلطان برای نماد‌دادن توان و عظمتش کار خاصی ایفا می‌دهد. پیکار‌ها و موفقیت‌های پی‌در ادامه به‌‌تنهایی برای جاودانه‌کردن نام فرمان روا سلیمان کافی بودند؟ شاید بله؛ ولی این سلطان عثمانی برای آرم‌دادن قدرتش و زنده نگه‌داشتن اسمش یک نرم افزار دیگر هم داشت. مسجد سلیمانیه استانبول به‌دستور فرمانروا روی یکی‌از هفت‌تپه شهر ساخته شد و تراسی که در پشت مسجد جای‌دارد، چشم انداز‌ای دیده‌نواز از شاخ طلایی و تنگه بسفر را آرم می دهد. این مسجد ساخته شد تا فرمانروا سلیمان حتی بعد از مرگش هم بتواند به سرزمینش فرمانروایی تشریفات ترحیم مشهد نماید. میخواهید بدانید چه موقع این مسجد ساخته‌گردیده و چه کسی معماری آن را برعهده داشته میباشد؟ درین نوشته‌ی‌علمی همه‌چیز را درباره مسجد سلیمانیه استانبول خوا‌هیم گفت.

تاریخچه مسجد سلیمانیه استانبول

برنامه‌ریزی برای ایجاد کرد مسجد سلیمانیه به قرن شانزدهم هجری برمی‌خواهد شد. این مسجد روی تپه سوم استانبول ساخته‌گردیده است. انتخاب این جای می تواند دلایل مختلفی داشته باشد.

شاید سلطان می‌مراد بعد از مرگش هم فرمانروای غیابی استانبول باشد. حتی ممکن می‌باشد پادشاه می‌مراد با این نحوه مسجد را به آسمان مجاورت‌خیس نماید تا دعاها در آن زودتر مستجاب گردد. درهرصورت، گزینش جای ایجاد کرد مسجد برعهده شاه سلیمان بوده و چه در سرش می‌قبلی که مسجد را روی تپه ساخته، آفریدگار میداند.

اساس‌های اولیه مسجد سلیمانیه استانبول در سال ۱۵۵۰ میلادی گذاشته شد و ساختن آن هفت سال به درازا کشید تا سرانجام در سال ۱۵۵۷ میلادی از این مسجد بلندمرتبه رونمایی شد و آن را بهره برداری کردند.

تعیین کنیه دو‌مین مسجد استانبول برای مسجد سلیمانیه کاری شایسته بود. چراکه پس از مسجد ایاصوفیه، این مسجد از دید مساحتی از آحاد مسجدهای سطح شهر بزرگ‌خیس میباشد.

۳. مسجد علی (ع)

اين مسجد در شمال غربي «مسجد الغمامه» و در فاصله تقريباً ۹۰ متري آن واقع میباشد. در برخي از كتاب هاي مربوط به تاريخ مدينه آمده می باشد: پيامبر يك يا دو سال در اين مسجد نمازگزارده می‌باشد. برخي از شاعران ابياتي درباره اين مسجد سروده و نسبت به سكونت در خانه هاي اطراف آن اشتياق پيدا كرده اند. تشریفات ترحیم مشهد اكنون مساحت اين مسجد بزرگتر از مساحت مسجد اصلي است و به تازگي تجديد بنا شد‌ه‌است.

۴. مسجد شجره

مسجد شجره در مسير خروج از مدينه به طرف مکه، و در حوزه‌ ابيار علي مي باشد و محل احرام و ميقات كساني می‌باشد كه از مدينه عازم حج يا عمره مي شوند. پيامبر گرامي اسلام بارها از اين مسجد، محرم شدند و به طرف مکه رفتند.

مسجد شجره یکی از مساجد مدینه

۵. مسجد جمعه

رسول(ص) درپی مسیر از قبا به یثرب، میان بستگان بنی سلامت برای نخستین بار نماز جمعه را اقامه کرد و همین آیتم منجر شد تا محل نماز قرائت فرستاده معبود (ص) به عنوان مسجد الجمعه شناخته شود.

۶. مسجد عتبان بن صاحب

مسجد عتبان بن مالک نیز یک کدام از مساجد حوزه‌ قبا بوده میباشد. ابن عتبان که از نقبای انصار بود، از فرستاده خدا(ص)خواست تا به منزل وی بیاید تا او برای حضرت محلی برای نماز درست کند. علت این درخواست این بود که گه گاه، سیل میان او و مسجد محل فاصله می‌انداخت. پیامبر خدا(ص) به منزل وی رفته، و در قسمتی از خانه‌اش نماز خواند و همان مکان به عنوان مسجد شناخته شد.

۷. مسجد العمره

مسجدی با نام مسجد العرفات یا مسجد العمره در طرف قبله مسجد قبا بوده میباشد. بیان شده این نامگذاری به این جهت بوده که وقتی در روز عرفه رسول معبود(ص) در اینجا ایستاده بود، زمین آن چنان صاف شد که حضرت از آنجا مردمانی را که در عرفات ایستاده بودند را روئت کرد.

معماری و خصوصیت های بنای مسجد گوهرشاد

کاشی کاری و متد معماری مسجد گوهرشاد به قدری دقیق و زیباست که با تیتر شاهکار معماری اهل ایران در طول ی تیموری شهره گشته هست و از نوع مساجد کلاسیک و چهار تشریفات ترحیم مشهد ایوانی می باشد.مسجد گوهرشاد مشهدقوام الدین با نگاه بر گذشته مسجدی با دو نوآوری ویژه در آن فرصت سازه ساخت.

او‌لین ابداع مناره های مسجد گوهرشاد میباشد که از روی زمین برمی خیزیند و خیر از روی حیاط.

دومین ابتکار عمل در زمینه‌ی گنبد مسجد گوهرشاد میباشد. گنبد مسجد گوهرشاد خلاف مساجد دیگر که بر روی گنبد منزل ی چهارگوش تاسیس می‌شوند، بر روی ایوانی مستطیل صورت تاسیس شد‌ه‌است.

مسجد گوهرشاد مشهدهنگام نظاره بر بنای مسجد دیده به طور مجازی به سمت بالا کشیده می شود و سازه برتر به لحاظ میرسد؛ این فرمان به انگیزه طرز ی تاسیس مناره های آن می‌باشد. همینطور طریق ی ساخت گنبد های آن موجب گردیده در میان تراس و گنبدخانه مسافت ای به وجود نیاید و این امر موجب گردیده فضای بیشتری در مشت نمازگزاران قرار گیرد.مسجد گوهرشاد مشهدطول صحن مسجد گوهرشاد حدود ۵۶٫۱۳ متر و پهنا ۵۱٫۱۸ متر هست. به صورت کلی مسجد گوهرشاد حدود ۲۸۷۳ مترمربع مساحت داراست. ایوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد به قرینه ی یکدیگر تاسیس شده است.مسجد گوهرشاد مشهدیکی از خصوصیت های دارای اهمیت دیگر بنای مسجد گوهرشاد، آرایش و پیرایش سازه هست. به جز در زیر نیم گنبد که با گچ سپید پوشیده گردیده و پایین گنبد که نگارگری شد‌ه‌است، مجموع نمای بیرونی با کاشی معرق پوشید گردیده‌است. در سراسر تراس مقصوره یا این که جنوبی، کتیبه ای جانور هست که به خط ثلث بسیار زیبای بایسنقر میرزا که فرزند گوهرشاد آغا و شاهرخ هست، مکتوب گشته، اسم گوهرشاد نیز بر روی این کتیبه درج شده می باشد؛ تاریخ نگارش این کتیبه ی بسیار قشنگ به سال 821 هجری قمری گشوده می‌گردد.مسجد گوهرشاد مشهدمسجد گوهرشاد به جهت موقوفات بسیار و نزدیک با آرامگاه علی بن موسی الرضا از مهم ‌ترین و نا مرتب‌ ترین مسجدهای جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود، به گونه ای که برخی آن را پربازدیدترین مسجد در کشور ایران می دانند.

آن گاه داخل مسجد شو و بگو: اللَّه اکبر (سه مرتبه) هذا مقام العائذ باللَّه و بمحمّد و بولاية أميرالمؤمنين وألأئمة المهديين الصادقين... وحجةاللَّه علي خلقه.

سپس برو به طرف ستون چهارم نزديک باب الانماط که روبروي ستون پنجم و به ستون حضرت ابراهيم(ع) دارای اسم و رسم می باشد و چهار رکعت نماز بخوان به اين ترتيب که دو رکعت آن را با ستایش و سوره »قل هواللَّه« و دو رکعت ديگر را با ثنا و سوره قدر14. وقتي نماز را به پايان تشریفات ترحیم مشهد بردي تسبيحات حضرت زهرا(ع) را ذکر و آن‌گاه اين گونه سلام کن:

السلام علي عباداللَّه الصالحين الراشدين، الذين أذهب اللَّه عنهم الرجس و طّهرهم تطهيراً و جعلهم أنبياء مرسلين و حجة علي الخلق أجمعين و سلام علي المرسلين والحمداللَّه رب العالمين و لک تقدير العزيز العليم. و هفت جايگاه بگو: سلام علي نوح في العالمين. سپس بگو: نحن علي وصيتک يا وليّ المؤمنين التي أوصيت بهاذريتک من المرسلين... الحمداللَّه علي ماهدانا.

بعد از آن به نزديک »دکة القضا« رفته در آنجا دو رکعت نماز مي خواني در اين نماز بعد از حمد در قرائت سوره مختار هستي هر يک از سوره هاي قرآن را که در آن آيه سجده نيست مي تواني بخواني. پس از اين نماز هم وقتي تسبيحات حضرت زهرا(ع) را ذکر کردي سپس چنين بگو:

يا مالکي و مملکّي و متغمدي بالنعم الجسام... برحمتک يا أرحم الراحمين.

با تمرکز به کامل بودن اعمال و آداب مسجد کوفه در اينجا به همين مقدار بسنده مي کنيم و طرفداران را به مفاتيح الجنان و کتابهايي که در زمينه آداب و جاری ساختن عتبات عاليات نوشته شده برگشت مي دهيم.

در گزارش هاى مرتبط با قتل عام بنى قریظه ـ قبلی از دامن زدن به افتخارات خویشان اى تشریفات ترحیم مشهد فی مابین اوس و خزرج و درخواست اوسیان از نبی معبود و سعد بن معاذ[15] براى آزادى هم پیمانان قدیمى شان، تمجید از این فامیل یهودى، فراوان به دیده مى خورد. تصویر صورت اى مظلوم، ولى با شهامت و راسخ در دین یهود براى سران بنى قریظه و خوشحالى آن ها از کشته شدن در منش غرض و تماشاى کشتار یهودیان به وسیله نبی آفریدگار، مطالبى میباشد که در لابه لاى گزارش هاى این واقعه به خوبى به چشم میخورد. آیا ممکن وجود ندارد که‌این مطالب ساخته راویان یهودى و باقیماندگان آن ها، که اسرائیلیات را هم به ارمغان گذارده اند، باشد؟ آیا آن همگی یهودى آن قدر شجاعت داشتند که در رویکرد نظریه اى که خویش بر فسادش اعتراف داشتند، آن سیرتکامل مقاومت نمایند که سایرافراد در برابرشان کشته شوند و گشوده هم حاضر نشوند با اعلام کردن واژه شهادتین، جان شیرین خویش را مراقبت نمایند؟ غالباً در اینگونه مواردى کشته شدن یک‌سری نفر نخستین، سایر را در پافشاری بر آنچه در لحاظ دارا‌هستند، سست مى نماید.

از مواردى که شک وتردید در واقعه بنى قریظه را بیش تر از پیش ارتقاء مى دهد، مثال هاى مشابهى میباشد که در تاریخ یهود براى این رخداد وجود دارااست. در منابع اسلامى و یهودى به یکسری روی داد واکنش مى کنیم که در آن تعداد زیادى از این قبیله با وضعیتى بسیار شبیه، کشته شدند. ابن حبیب بغدادى (متوفاى 245 هـ) مى نویسد: فِطیون که از یهودیان مقتدر یثرب در طول نا آگاهی به شمار مى رفت، به عموم یثرب ستم مى کرد؛ صاحب و مالک بن عجلان خزرجى پنهانى او‌را کشت و گریز کرد و یار و همدم گروهى از اوس و خزرج به نزد سلطان غسّان رفته، از غلبه یهود بر یثرب و ستم هاى آن‌ها صحبت ذکر کرد و از وى امداد خواست. شاه غسان به یثرب آمد و مجلس بزمى ایجاد کرد و بزرگان یهود و اُوس و خزرج را به آن مجلس دعوت کرد و به شیوه غافل گیرانه حدود صد نفر از آن ها را کشت. بعد به شام رجوع و اوس و خزرج بر یهود اقتدار گرفتند. (عبدالسلام هارون، نوادر المخطوطات، ج2، ص136 و 137 (کتاب أسماء المغتالین)). ابوالفرج اصفهانى در روایتى دیگر مشابه این ماجرا را آورده، از قتل صد نفر یهودى دیگر در یثرب در طول هاى بعد از آن خبر داده میباشد. (الاصفهانى، الأغانى، ج22، ص347). سو‌مین گزینه شبیه، مرتبط با تاریخ قدیم یهود میباشد که در منابع قدیمی آن ها آمده میباشد. سازه بدین نقل، در طی حمله رومیان به اورشلیم مجاورت هزار نفر یهودى که به قلعه اى تامین برده بودند محاصره شدند و براى این که تسلیم معاند نشوند مبادرت به انتحار کردند., p. 404) The Jewish War(Josephus,. گفته مى گردد که قتل عام هشتصد بدن یهودى در واقعه دیگرى نیز چهره بخشید. («ضوء نو على قصة بنی قریظة» به گزارش به عبارتی کتاب یوسیفوس). وجه مشترک این رویداها و آنچه حتى در زمان هاى متأخر و معاصر درباره کشتار یهودیان کلام گفته مى خواهد شد، خلال بالا بودن تعداد کشته شدگان؛ روایت محاصره و قتل جمعى در یک محل و چاله و شجاعت مقتولان و مانند آن میباشد که کلیه این گزارش ها را با شک و تردید روبرو مى نماید؛ گویى مظلوم نمایى یهود در کلیه زمان ها واقع گردیده و حرفه اى به هم پیوسته میباشد.

بعد از آن میت را به آرامستان منتقل کرده و در حالیکه همه اشخاص پیکر اورا در مشت دارا‌هستند و بیان نیز میگویند، در جای موردنظر که برایش درنظر گرفته گردیده، دفن میگردد.عزاداری برای عزیز از دست رفته از مجال های بسیار به دور در جمهوری اسلامی ایران مانند همگی تمدن های دیگر رایج بوده و است و اکثر این مراسم تشریفات ترحیم مشهد در زمان فرصت به صورت اول خویش باقی‌مانده اند و تغییرات اندکی در آن‌ها انجام یافته میباشد. این عزاداری از مجال مراسم تدفین متوفی آغاز گردیده و گاه تا 1 سال به ارتفاع می انجامد و طی مراسم مختلفی قوم متوفی با برگزاری مراسم متفاوت، حافظه اورا زنده نگه داشته و برای وی خیرات می فرستند.

تشریفات و آداب برگزاری مراسم ختم
مهم ترین مراسمی که بعد از مراسم تدفین اجرا مي شود مجلس ترحیم یا این که ختم میباشد که در سو‌مین روز درگذشت متوفی برگزار میگردد. تشریفات این مراسم در هر ناحیه سازه به آداب و رسوم خاص آن حوزه‌ شکل میگیرد ولی در همگی آنان یک گروه آداب همگانی رعایت می گردد.

به صورت معمول بعد از اتمام خاکسپاری و قبل از دور از هم شدن عموم، فرصت و جای مجلس ترحیم به استحضار خاندان می‌رسد و اعلامیه های چاپ گردیده در کوچه و خیابان محل معاش متوفی و خویشان مرتبه یک وی نصب میگردد.

این مجلس عموما در منزل مرحوم، مسجد و یا این که توکل محل برگزار میشود که عموم با خرقه هایی تیره و اکثر اوقات به رنگ مشکی، برای تسلی جا ماندگان و نشانه دادن عشق و علاقه خویش به متوفی در آن کمپانی می نمایند و تاج گل پردیس زهرا و یا این که سبد گل رومیزی ترحیم می‌فرستند.

غالبا در قسمتی از مسجد طاق شال ترمه پهن می نمایند و روی آن را با گل های سپید، شمع های پر‌نور، عکس متوفی و قرآن و گلاب پاش می آرایند. گاهی سینی های رطب و حلوا که برای پذیرایی از میهمانان مهیا گردیده نیز روی همین طاق شال ترمه قرار می‌گیرد.

قوم در حدود متوفی ، جلوی در مسجد در دو طرف به صف می ایستند و هنگام ورود یا این که خروج حاضران از آن‌ها قدردانی و تشکر می نمایند.

افرادی در مسجد مسئولیت پذیرایی را به عهده دارا‌هستند که از خدمه مسجد و یا این که خویشان متوفی می‌باشند. معمولا درین مراسم با دقت به گرما یا این که سرمای هوا، از دمنوش یا این که شربت به همدم رطب و حلوا برای پذیرایی استعمال می گردد. گذاشتن میوه و شیرینی نیز مرسوم میباشد.

جدید و جديد، سوم فهميدن آيه اي از آيات قرآن، چهارم شنيدن گفتاري كه اورا به هدايت رهمودن گردد، پنجم عفو وبخشش اللهي كه انتظار آن را داشته میباشد، ششم سخني كه اورا از گمراهي گشوده دارااست، هفتم ترك گناه به سبب ساز روح خشيت و خداترسي، و هشتم ترك گناه به انگیزه خجالت.
_ فرستاده اكرم (ص) مي فرمايد: مسجد منزل زهد پيشگان میباشد خدا براي آنها كه تشریفات ترحیم مشهد مساجد را منزل خويش قرار داده اند بخشش، آسايش، عبور از صراط را تضمین كرده میباشد.
_ گشوده پيامبر آفریدگار (ص) مي فرمايد: دعوت موذن را پذيرفتن و عفو وبخشش اللهي میباشد و جایزه آن فردوس میباشد. در قيامت با كسي كه اين دعوت را جواب مثبت نگويد عکس العمل گردد. خوشا به حالا كسي كه نداي دعوت كننده به سوي خداوند را جواب گويد و به سوي مسجد بشتابد، اين صرفا مومنان بهشتي اند كه اين ندا را جواب مي گويند.
_ حضرت علي (ع) در اين باره مي فرمايد: گويا مي بينم كه مسجد در روز قيامت در حالي كه دو خرقه احرام شبيه به محرمان بر بدن اوست، حضور مي يابد و براي اهل خویش ونمازگزارانش شفاعت مي كند و شفاعت وی آیتم پذيرش پروردگار قرار مي گيرد.
_ از پیامبر اكرم (ص) روايت شد‌ه‌است كه فرمود: ملائکه آفریدگار در قبر به ديدار آدم اهل مسجد مي فرآیند و به وي بشارت مي دهند كه در تنهايي قبر انيس و همپا وی خواهند بود تا قيامت بر پا خواهد شد و پيوسته براي وی از خدا طلب آمرزش خواهند كرد.
امام راستگو (ع) به ادب بن عبدالملك مي فرمايد: اي ادب كسي كه با مسجد انس پيدا مي كند دست کم يكي از اين توفيقات مشمول هم اکنون وی مي گردد. يا اينكه غالب به دعايي مي گردد كه آفریدگار به بركت آن او‌را وارد پردیس مي سازد يا اينكه دعايي مي كند كه معبود به باعث آن بلاي دنيا را از وي به دور مي كند و يا اينكه دوست و برادري پيدا مي كند كه وی در خط مش پروردگار كمك كارش مي خواهد شد.
علاوه از آنچه گفته شد: امرزش گناهان، بازدارنده شدن از نزول آسیب ها، سبب ساز برآورده شدن حاجت ها و حل مشكلات در نگهبانی افق خداوند و سايه عفووبخشش وی واقع شدن و ... مثلا نتايج و ثمراتي میباشد كه شامل درحال حاضر اهل مسجد مي خواهد شد.
احكام و آداب و دستمزد مسجد
خلال ذكر فضيلت و اهميت و اثرها و بركات مسجددر آموزه هاي ديني براي مسجد حقوق و دستمزد و احكامي ذكر شد‌ه‌است تا با رعايت آن‌ها مساجد از ويژگي و اوصافي كه كارآيي آنان را ارتقاء مي بخشد بيشتر بهره مند شوند در اين راستا متواليان اداره مسجد و رفت آمد كنندگان به مسجد موظفند كه از طريق مهیا كردن ويژگي هاي گزینه انتظار در خودشان و در مسجدشان و به جاي آوردن حقوق و دستمزد مسجد و رعايت احكام آن به طور كامل اين امكان شريف را به مكان هاي تزكيه و تهذيب و تربيت و تحكيم و ترويج آموزه هاي ديني تبديل كنند و همواره بكوشند كه از كاسته شدن كارآيي آن‌ها در نتيجه غفلت و سستي در کارها مذكور جلوگيري به فعالیت آورند.
ويژگي هاي اهل مسجد
مسجد مقدس ترين مكان میباشد گردآيندگان در آن نيز بايد پاك ترين و اخلاص ترين مردمان باشد ويژگي هاي كه در قرآن مجيد براي اهل مسجد شمرده شد‌ه‌است عبارتند از:
1 – ايمان به خداوند: مردان خداپرست آشنایی قلبي و التزام عملي به امرها آفریدگار فقیه دارا‌هستند.
2 – ايمان و اطمینان به قيامت كه آن ها را از جاری ساختن گناهان گشوده مي داراست و به آنجام كارهاي نيك وا مي دارااست.
3 – پرداخت زكات: زاهد اهل مسجد ضمن برقراي رابطه كامل باایمان با اخلاق و رفتار معبود هم به نيكي کردار مي كند و همواره از طريق ایفا كارهاي نيك بويژه نسبت به حل مشكلات عموم ناتوان و مستمند اهتمام كامل داراست.
4 – برپاي نماز: نماز كه سر رابطه آدم با خداي خويش از اساسی ترين عبادات میباشد اهل مسجد براي اقامه شايسته آن هميشه مي كوشد و دليل انس خداپرست با مسجد همانا عبادت و پرستش میباشد كه اقامه نماز مصداق كامل آن میباشد.
5 – واهمه از خداوند: اهل مسجد از خداوند هراس ترين بندگان خدايند.
در روايات اهل بيت (ع) هم خلال ويژگي هاي مذكور از اموري زیرا بایستگی سرمشق و اسوه بودن اهل مسجد براي ديگران و با بركت و خير خواه بودن آن ها به تمامی اشخاص جامعه اسلامي ياد شد‌ه‌است.
امام راستگو (ع) مي فرمايد: از هر گروهي صرفا آن ها كه در فضيلت ها از همگان برترند و سرمشق و اسوه عموم به اکانت مي آيند اله مسجد می‌باشند.